Sa boko dina nai Vunau?

Sa levu na i vakavuvuli era curuma tu na Lotu Vakarisito ni kua. E vuqa vei ira na vei vakavuvuli oqo era vakawavolivolita tiko na i Vunau e Tini ni Kalou. Na lotu ni Kavitu e vakabauta ni Vunau e Tini e se bula tiko ka dodonu me vakamuri ni kua ka na vakamuri tu me tawamudu. E so vei ira na lotu era vakatavuvulitaka ni Vunau e Tini e nodra ga na Jiu se kai Isireli ka sega ni dodonu me mai vakamuri vei keda na Lotu Vakarisito e muri qo. Eso tale era vakatavuvulitaka ni o Jisu e sa mai vakaotia na i vunau, wili kina i Vunau e Tini, ena nona mai mate ena kauveilatai. Na lotu Katolika eratou sa bokoca na i karua ni Vunau ena i Vunau e Tini ka veisautaka na i ka va ni vunau me veisau na Siga ni Vakacecegu mai nai kavitu ni siga ki na i matai ni siga. E so na matalotu era vakatavuvulitaka ni sa sega ni yaga vei keda me da muria na i Vunau e Tini ni kua. 


Ena rawa li ni duavata o i keda na luve ni Kalou kevaka e duidui tu na ka eda vakabauta? Ena rawa ni dei e dua na matanitu kevaka era sega ni duavata tu na lewena? Na cava na vuna e duidui tu kina na i vakavuvuli ni veimatalotu eso? Vei ira kece na veivakavuvuli oqo, o koya cava e dina?

Na i Vola Tabu e kaya, "Sa dua vata nai soqosoqo lotu kece, ka dua bauga na Yalo Tabu, me vaka dou sa kacivi ki nai nuinui e dua bauga ni dou a kacivi: sa dua bauga na Turaga, sa dua bauga na vakabauta, sa dua bauga na veipapitaisotaki, sa dua bauga na Kalou na Tamada kecega, o koya sa lewa na ka kecega, a sa curuma na ka kecega, ka tiko e na lomamudou kecega." Efeso 4:4-6. Vei keda kece era vakabauti Jisu Karisito, e dodonu me dua ga na ka eda vakabauta. O cei vei ira na i vakavuvuli mai cake era dina? Na i Vola Tabu ga ena sauma vei keda na taro oqo. Ni da na vakadeuca na veika oqo, eda na lesu ena i matai ni vanua e soli mai kina na i Vunau e Tini.

Sa biubiu mai Ijipita ko Mosese kei ira na Isireli ka sa lutu dromu ena loma ni Red Sea ko na mataivalu nei Fero na tui Ijipita. Na Kalou a qai liutaki ira na Isireli ki na ulunivanua ko Saineai. A veiliutaki voli mai ko Mosese, "...ko koya oqo, sa tiko kei ira nai soqosoqo lewe ni soro e na veikau, kei na agilose sa vosa vua e na ulu-ni-vanua ko Saineai, kei ira na noda qase: a sa rawata ko koya na vunau bula me solia vei keda..."  Cakacaka 7:38. A vakarota vei ira na Isireli na Kalou mera vakasavasavataki ira ena loma ni vitu na siga. Ena i kavitu ni siga, a siro sobu mai na Kalou ena ulunivanua ko Saineai.

Lako Yani 20:1-17
A sa tukuna na vosa kecega oqo ko Jiova, ka kaya, Koi au, ko Jiova na nomu Kalou, ko koya ka kauti iko mai na vanua ko Ijipita, mai na vale ni veivakabobulataki.

1. Me kakua vei iko na Kalou tani, koi au duaduaga.
2. Mo kakua ni cakava vei iko e dua na matakau ceuceu; se dua nai vakatakarakara ni ka mai lomalagi e cake, se dua na ka e tu e vuravura era, se dua na ka e na wasawasa e na yasa i vuravura: 5 mo kakua ni cuva vei ira, se qaravi ira: ni’u sa Kalou vuvu, koi au ko Jiova na nomu Kalou, au sa sauma na nodra caka ca na qase vei ira na luvedra, ka yacova nai katolu ni tabatamata kei na kenai kava, vei ira sa cati au; 6 ia ka’u sa vakatakila na loloma vei ira nai tabatamata e udolu, vei ira era sa lomani au, ka muria na noqu vunau.
3. Mo kakua ni cavuta walega na yaca i Jiova na nomu Kalou; ni na sega ni vakadonui koya ko Jiova sa cavuta wale na yacana. 
4. Mo nanuma na siga ni vakacecegu, mo vakatabuya. E ono na siga mo daucakacaka kina, ka kitaka kina na nomu cakacaka kecega; ia nai kavitu ni siga sa siga ni vakacecegu i Jiova na nomu Kalou; mo kakua ni kitaka kina e dua na cakacaka, ko iko, se na luvemu tagane se na luvemu yalewa, na nomu tamata se nomu vada, se nomu manumanu, se nomu vulagi sa tiko e na nomu lomanibai: ni sa buli lomalagi kei vuravura kei na waitui, kei na ka kecega sa tu maikina, ko Jiova e na siga e ono, a sa vakacegu e nai kavitu ni siga: o koya sa vakalougatataka kina ko Jiova na siga ni vakacecegu, ka vakatabuya. 
5. Mo vakarokorokotaki rau na tamamu kei na tinamu; me dede kina na nomu bula e na vanua sa solia vei iko ko Jiova na nomu Kalou. 
6. Mo kakua ni laba. 
7. Mo kakua ni ia na veibutakoci. 
8. Mo kakua ni butako. 
9. Mo kakua ni beitaka vakailasu na kai nomu. 
10. Mo kakua ni kocova na nona vale na kai nomu; mo kakua ni domona na watina na kai nomu, se kocova nona tamata, se nona vada, se nona pulumokau, se nona asa, se dua na ka sa nona na kai nomu.

Oqori na i Vunau e tini a solia vei ira na kai Isireli na Kalou. Ni oti na nona vosa vei ira na Isireli, a qai kaya na Kalou vei Mosese me lako cake yani vua ena ulunivanua me dua na nodrau veitalanoa. Ena loma ni vasagavulu na siga e tiko kina ena ulunivanua ko Mosese, a vola na Kalou na i Vunau e Tini ena rua na teveli vatu raraba ka vakarota vua me lai tugana e loma ni Kato ni Veiyalayalati. Na Vunau e Tini ena loma ni Kato ni Veiyalayalati e tiki tiko ni Vale ni Soro e vakaroti vei ira na kai Isireli me ra tara me rawa ni tiko kina na Kalou ena kedra maliwa (Lako Yani 25:8).

Ena nodra bula tu na kai Isireli, era a vakamuria tu na i Vunau e Tini. E davo tu ena loma ni Vale ni Soro na i Vunau me vakaraitaka nona veiyalayalati na Kalou vata kei ira na nona tamata.

Io e so tale na lawa a soli vata mai vei Mosese ena ulunivanua ko Saineai. Ena nodra gauna na kai Isireli, a solia vei ira na Kalou e levu na lawa me cicivaki kina na nodra bula na nona tamata. E koto qori era e tolu vei iratou na i wasewase lelevu ni vei lawa oqo:

1. Ceremonial Law: Sai koya na lawa e kovuta na nodra veiqaravi ena Vale Tabu na Kalou ko ira na nona tamata. E okati e ke na lawa kece ni vakacabo i soro kei na vei siga ni solevu eso era dau qarava na kai Isireli. O ira na veilawa oqo era dusi kece tu ena nona cakacaka ni veivakabulai ko Jisu Karisito. 
2. Moral Law: Sai koya oqo na veilawa e kovuta na nodra i tovo na tamata vei ira na wekadra vaka kina vua na Kalou. E wili tiko ena veilawa oqo na i Vunau e Tini. O ira na veilawa oqo era vakatakila vei keda na i valavala ca.
3. Civil Law: Sa i koya oqo na veilawa eso e kovuta na kena cicivaki na matanitu e lewa na Kalou me maroroya tiko na nona lewa ena dela ni vuravura oqo, sa i koya na matanitu ko Isireli.

O iratou na lawa ratou koto e cake qori eratou veicurumaki tu na kedratou vakayagataki ena loma  ni kumukumu tamata sa digitaka na Kalou mera nona tamata. Ni dua na yalewa e tobo ena matanalevu ni veibutakoci, sa voroka o koya na Moral Law na i kavitu ni Vunau. Na Civil Law e kaya me na vakatulewataka o ira nai liuliu me virilaki ena vatu na yalewa oya me mate. Na vakacabori ni i soro e vakarota na Ceremonial Law ka vakavuna na kena voroki na Moral Law. Eda raica e ke ni ratou veimaliwai vinaka tu na veilawa oqo ena kena maroroi tu na tamata ena nona matanitu na Kalou.

Baleta ni sa mai vakaotia na i soro o Jisu Karisito na vakacabo i soro ena nona mate, sa sega kina ni yaga vei keda me da vakamuria na i valavala ni vakacaboisoro era dau cakava na Isireli ena gauna makawa. Io na kena i vakavuvuli titobu ga eda sa vakabauta tiko ena gauna qo me rawa ni bokoci kina na noda i valavala ca ena noda vakadinati Jisu Karisito.

Baleta ni sa sega ni tiko ena gauna oqo na matanitu ko Isireli, ena sega kina ni yaga vei keda me da vakamuria na Civil Law era vakamuria ena gauna oya. Io na kena i vakavuvuli era vakadavori kina e levu na veilawa ni matanitu ena gauna qo. 

Na Moral Law sa i koya na lawa e vakaraitaka na i valavala ca. E vakadavora tu na Kalou ena vakanananu ni tamata na kilaka buwawa me baleta na ca kei na vinaka io na i Vunau e vola sara ga vakamatata na duidui ni i valavalaca kei na i valavaladodonu. 

Na matanitu e sega ni rawa ni cicivaki vakavinaka kevaka e sega na kena lawa. E vaka tale ga kina na nona matanitu na Kalou. E tu na nona lawa ni matanitu na Kalou me tukuna vei ira na lewena na ka mera cakava. Na Kalou e sega ni gadrevi me tukuni vua na ka me cakava. Na lawa e biu tu me baleti ira na i bulibuli ni ligana. Na ka kece e basika mai ena i bulibuli ni ligana era bula tu ena nona vakatulewa na Kalou. Ni da kaya ni sa boko ka sa sega ni yaga me vakamuri na i Vunau ni Kalou, eda via kaya tiko ni sa sega na lawa ni nona matanitu na Tui kei lomalagi.

Na i Vunau e Tini e yavu ni lawa kece era a vakamuria tu na Isireli. E bula tu ena gauna qo na i Vunau qo ka yavu tale tu ga ni noda vei lawa vakamatanitu me vaka na tabu ni laba, butako kei na veibeitaki vaka i lasu. Kevaka e tukuni ni sa oti na i Vunau e Tini, e dodonu me sa tara na veibutakoci, na butako, na laba, kei na qaravi matakau. 

Na lotu Vakarisito ni kua era vakayagataka tu na nona i volavola o Paula me ra kaya kina ni sa sega ni yaga vei keda me da muria na i Vunau e Tini. E vica na vei tiki ni Vola Tabu qo era koto era:

• ni sa qusia nai vola liga ni veivakaro sa beitaki keda, sa noda meca tiko, ka sa kauta tani sara, ni sa vakota ki na kauveilatai; ia ni sa vakacacani ira sa liu kei ira sa kaukauwa, sa vakasesevotuni ira, ni sa rawai ira sara e na ka oqo. O koya oqo me kakua ni lewai kemudou kina e dua e na vuku ni kakana, se na ka-ni-gunu, se na siga ni so levu, se na vula vou, se na siga tabu: oqori ga nai vakatakarakara ni veika me yaco mai emuri; ia sa nei Karisito na yago. Kolosa 2:14-17.
• Sa qai mei cavai beka na vunau? Sa vakaikuritaki oqo e na vuku ni talaidredre, me yaco mada na kawa sa vosa kina na yalayala; a ra sa tukuna ko ira na agilose e na gusu ni dua na dautataro. 20 Ia na dautataro sa sega ni yaga ni sa dua bauga; ia na Kalou sa dua bauga. Erau sa qai dua tani sara beka na vunau kei na vosa ni yalayala ni Kalou? E segai sara: ia kevaka sa soli e dua na vunau sa rawa kina na veivakabulai, sa qai dina ena yaco na veivakadonui e na vuku ni vunau. 22 Ia nai Vola Tabu sa sogolatia kecega, ka beitaka e na cala, me soli kina na ka sa yalataki, e na vuku ni vakabauti Jisu Karisito vei ira era sa vakabauta. 23 Ia ni sa sega ni yaco na vakabauta, eda sa vakatawai me ia tiko na vunau, ni da sogolati tiko me yaco mada na gauna ni vakabauta ena vakaraitaki emuri. 24 Sa qai yaco kina na vunau mei vakavuvuli me tuberi keda vei Karisito, me da vakadonui kina e na vuku ni vakabauta. Ia ni sa yaco na vakabauta, sa qai sega ni veitaliataki keda tiko nai vakavuvuli. 26 Ni dou sa luve ni Kalou koi kemudou kecega ni dou sa vakabauti Karisito Jisu. Kalatia 3:19-26.

Na apositolo o Pita e vakasalataka na i soqosoqo lotu me ra dau qararauni ena nodra wilika na nona volavola ko Paula:

O koya oqo, kemudou sa lomani, ni dou sa waraka na veika vakaoqo, dou gumatua kina me kunei kemudou ko koya e na vakacegu, ni dou sa sega ni tauvi-duka, ka sega ni cala. Ka mo dou dinata na vosota vakadede ni noda Turaga me ka eda sa bula kina; me vaka sa vola talega vei kemudou na wekada lomani ko Paula me vaka na vuku sa soli vua; me vaka talega e na nonai vola kecega, ni sa tukuna na veika oqo; a sa tu kina na ka eso e dredre me kilai, ia ko ira era sa sega ni vuku ka sega ni lomadei, era sa kauta vakatani, me vaka talega kina nai Vola Tabu kece, me ra rusa kina. Ia koi kemudou sa lomani, ni dou sa kila eliu, dou vakaraici kemudou talega, de dou kau vakatani e na nodra dauveivakacalai na tamatai valavala ca, dou na qai bale kina mai na nomudou tu dei. Ia dou tubu cake e na loloma, kei na kila na noda Turaga ko Jisu Karisito nai Vakabula. Me ia vua na vakarokoroko e na gauna oqo ka tawa mudu. Emeni. 2 Pita 3:14-18. 

Na Vosa ni Kalou e vakatoka na i valavala oqo me nodra dauveivakacalai na tamata i valavala ca. O Joni e vola ena 1 Joni 3:4, "O koya yadua sai valavala ca sa talaidredre ki na vunau: ni sai valavala ca oqo na talaidredre ki na vunau." Na vosa e vakayagataka o Paula me vakadewataka kina na "tamata i valavala ca" sa koya na vosa va Greek na:

athesmos: one who breaks through the restraint of law and gratifies his lusts

Na vosa na "atheism"e kau mai ena vosa qo ka vakatokai vei ira na sega ni vakabauta na Kalou na Dauniveibuli. Ni dua na tamata e voroka na i Vunau ni Kalou se tukuna tiko ni sega ni dodonu me muri e sa tukuna tiko ni sega ni vakabauta na Kalou. E solia kina vei keda na veivakadetitaki ni Vunau e Tini ni Kalou e sega ni bokoca o Jisu ka cala na nodrai vakadewa e vuqa na lotu Vakarisito ni kua.

Me vukei kemuni na Kalou ena nomuni lai kelia tale vakatitobu na dina oqo ena nomuni Vola Tabu.

Praise the Lord!